هدف از جمع آوري مطالب اين نوشتار، آشنايي با مبحث «مشاغل خانگي» و فرصت هايي است كه اين مشاغل مي تواند در جهت رفع بيكاري از سويي و توليد ثروت از سوي ديگر ايجاد نمايند. حقيقت آن است كه مشاغل خانگي به دليل مزاياي خاص خود در جهت رفع بيكاري بسيار موثر بوده و كشورهايي كه برنامه هايي را براي تقويت اين مشاغل به كار گرفته اند به نتايج موفقيت آميزي نيز رسيده اند. ايجاد اشتغال با حداقل سرمايه، امكان كار كردن به صورت پاره وقت، دوره آموزشي كوتاه مدت، عدم نياز به فضاي خاص و ... قابليت هاي انكارناپذيري است كه اين گونه مشاغل داشته و ضرورت توجه جدي به اين مسئله را آشكارتر مي سازند.
در كشور ما هرچند اين گونه مشاغل سابقه تاريخي دارند ولي برنامه خاصي براي شناسايي، حمايت و يا نظارت بر آنها پياده نشده و توانمندي و ظرفيت اين مشاغل در پيشبرد اهداف اقتصادي كشور ناشناخته باقي مانده است و اميدواريم كه اين نوشتار فتح بابي براي توجه جدي تر مسئولان محلي به ظرفيت هاي اين گونه مشاغل بوده و منجر به برداشتن گامي ديگر در جهت كاهش بيكاري در منطقه گردد.
تعاريف
كسب و كار خانگي (Home business) به آن بخشي از كسب و كارها گفته مي شود كه ممكن است لزوماً مشاركت همه اعضاي خانواده را در بر نداشته و صرفاً يك يا چند نفر از اعضاي خانواده در آن به فعاليت اقتصادي مشغول باشند. از نظر ILO (سازمان بين المللي كار) موقعيت مكاني يعني وجود كسب و كار در منزل معيار تلقي نمودن آن به عنوان مشاغل خانگي است. اين در حالي است كه كسب و كار خانوادگي، به كسب و كارهايي اطلاق مي شود كه فعاليت هاي اجرايي (مديريتي – مالي) و عملياتي آن ها بر عهده اعضاي يك يا چند خانواده باشد و تصميمات استراتژيك و سرنوشت ساز در مورد شركت يا كسب و كار توسط آن ها اتخاذ گردد.
به طور خلاصه مي توان به مشاغلي كه با عضويت اعضاي خانواده در فضاي مسكوني و در قالب يك طرح كسب و كار مجاز بدون مزاحمت و ايجاد اخلال در آرامش واحدهاي مسكوني همجوار شكل مي گيرد، مشاغل خانگي گفت.
كسب و كارهاي اقتصادي مبتني بر خانه را به سه دسته تقسيم مي كنند:
الف:كسب وكار خانگي (Home business)
در اين شيوه ، فرد شغل خود را به منـزل مي‌آورد و به جاي اين كه هزينـه‌هـاي زيادي براي اجاره يا خريد ساختمان بدهد، مي‌تواند در منزل خود ، كـار و شغل خود را به انجام برساند. در اين نوع كسب و كار ، ارزش افزودة كالاها و خدمات توليد شده، نصيب صاحب خانه مي‌شود.
ب: كسب وكار مبتني بر خانه (Home based business)
در اين روش ، افراد كالاها و خدمات توليـد شده خود را در درب و يا در داخل منازل ديگران تحويل مي‌دهند. در اين نوع روش كسب و كار ، مهم نيست كه كالاها در كجا توليد شده ، بلكه معيار اين است كه كالاها و خدمات در منازل مصرف‌كنندگان تحويـل داده شود. در اين نوع كار خانگي ، ارزش افزودة كـالاها و خدمات ، نصيب كسـي مي‌شود كه از بيرون اين كالاها را مي‌آورد.
ج: كارآفريني مبتني بر خانه (home based entrepreneurship)
اين نوع كارآفريني عبارت است از فرآيند ايجاد اشتغال در خانه از راه تشكيل مجموعة منحصر به فردي از منابع به منظور بهره‌گيري از فرصتها.
انواع مشاغل خانگي:
به طور كلي مي توان انواع مشاغل خانگي را در چهار دسته تقسيم بندي نمود:
1) رشته هاي صنايع دستي ( handicrafts)
مي توان خانه ها را به محلي براي توليد صنايع دستي تبديل نمود. چرا كه اينگونه صنايع احتياج به فضاي زياد و يا دستگاههايي خاص نداشته و به راحتي مي توان اتاقي از منزل را به كارگاهي كوچك تبديل نمود. كشور ما به دليل پيشينه فرهنگي و تاريخي خود، كشوري توانمند در زمينه صنايع دستي ارزيابي مي گردد به نحوي كه ايران به همراه هند و چين ، سه قطب برتر صنايع دستي در جهان شناخته مي شوند. در كشور ما حدود 240 رشته صنايع دستي وجود دارد كه لزوم توجه بيشتر به اين بخش را نمايان مي سازد.
از ويژگي هاي توليد صنايع دستي مي توان به موارد ذيل اشاره نمود:
- امكان فعاليت در فضاهاي محدود
- استفاده از مواد اوليه در دسترس
- ابزار و تكنولوژي ساده و ابتدايي
- مهارت مبتني بر آموزش سينه به سينه
- نياز به سرمايه محدود
- تبليغ و انتشار فرهنگ بومي
2) فعاليت هاي به اصطلاح زير پله اي : غالباً، افراد شاغل در اين گروه انگيزه‌هاي غيرقانوني دارند، مانند توليد اجناس تقلبي، يا فعاليتهايي كه انگيزه‌هايي مثل گريز از ماليات، عوارض، نظارتهاي بهداشتي و دلايلي از اين قبيل دارند. به طور مثال مي توان از بسته بندي هاي مختلف مواد غذايي يا دارويي در منازل و ... نام برد
3) خدماتي كه در منزل قابل ارائه است: نظير آرايشگري، خياطي و ... و البته برخي مشاغل به صورت سنتي و با محوريت خانواده در خانه ها انجام مي گيرد. نظير برگزاري دوره هاي آموزشي، شيريني سازي، خشك نمودن سبزي، پخت انواع رب، توليد مرباهاي خانگي، ترشي سازي و ...
4) خدمات اينترنتي قابل ارائه در منزل : با گسترش اينترنت اين گونه مشاغل نيز رونق ويژه اي گرفته است كه در ادامه به آن مي پردازيم.
مزاياي مشاغل خانگي:
طبق نظر پژوهشگران 3 مزيت شغلي بر كسب و كارهاي خانگي مترتب است:
1- حفظ اصول انساني در محل كار: مشاغل خانگي به راحتي مي توانند سطوح بالاتري از حس انسان دوستي را نسبت به شركت هاي معمولي از خود نشان دهند.
2- توجه به عملكرد بلند مدت: يك كسب و كار خانگي راحت تر از مديراني كه بايد به طور ساليانه حساب پس دهند، مي توانند به كارهاي بلند مدت بينديشد.
3- تأكيد بر كيفيت: كسب و كار هاي خانگي مدت هاست كه مزيت ارائه كيفيت و بها دادن به مشتري را حفظ كرده اند.
اسباب بازي فكري و آموزشي به تفكيك سنين
هرگز نااميد نشويد!درمان زوج نابارور
علاوه بر موارد فوق از مزاياي زير به عنوان مهمترين دلايل رويكرد مردم به مشاغل خانگي ياد مي شود:
1) پايين بودن هزينه راه اندازي
2)پايين بودن ميزان ريسك سرمايه گذاري
3) حذف هزينه هاي مربوط به خريد، رهن و اجاره كارگاه
4) حذف هزينه اياب و ذهاب
5) استفاده از نيروي كار ساير اعضاي خانواده
6) امكان كاركردن به صورت پاره وقت
7) تناسب با ويژگيهاي جسمي افراد معلول و كم توان
8) آزادي و استقلال عمل بيشتر
9) احتياج به آموزشهاي ساده و كوتاه مدت
10) ايجاد توازن بين مسئوليت خانوادگي زنان و اشتغال آنان
11) انعطاف پذيري كار
12) توسعه فرهنگ كار در خانواده
عوامل موثر بر مشاغل خانگي
تحقيقات بسياري درباره كسب و كار خانگي و عوامل مؤثر بر آن صورت گرفته است كه به طور كلي مي توان اين عوامل را به سه دسته تقسيم نمود:
عوامل مربوط به امورشخصي (ريسك پذيري، مهارت هاي مديريتي، گرايش به نوآوري و ...)
عوامل مربوط به امور خانگي (تمايل اعضاي خانواده براي پيوستن به كسب و كار، حاكميت خانواده، تأثير روابط خانواده بر روابط كاري و ...)
عوامل محيطي (محيط فرهنگي، اجتماعي، محيط قانوني و * فـــــــارم فـــــــا *، محيط كسب و كار، محيط فني و اقتصادي و ...)
مشكلات شاغلين اين بخش:
هر چند مشاغل خانگي داراي ظرفيت ها و توانايي هاي قابل توجه براي ايجاد اشتغال مي باشند ولي مشكلاتي نيز گريبانگير افراد مرتبط با اين مشاغل مي باشد. شايد دليل برخي از اين مشكلات، نبود قانوني براي ساماندهي و شناسه دار كردن اين مشاغل و عدم اعطاي مشوقهاي حمايتي و نظارتي دولتي (نظير اعطاي تسهيلات، تعريف جوايز، تعيين بيمه ها و ... ) در اين زمينه باشد.
به هر تقدير مهمترين مشكلاتي كه شاغلين اين بخش با آنها درگير هستند شامل:
- تداخل كار و زندگي ممكن است برخي اوقات خوشايند ساير اعضاي خانواده نباشد.
- ارتباط با بازار و فروش محصولات محدود مي شود
- پايين بودن تيرا‍ژ توليدات و يا سطح خدمات قابل ارائه به دليل محدوديت تعداد نيروي انساني
- معمولادرآمد محدودتري دارند.
- تعريف نشدن بيمه هاي اجتماعي خاص اين مشاغل
به نظر مي‌رسد اغلب، اين كارآفرينان جوان هستند كه سرتيتر خبرها را به خود اختصاص مي‌دهند و به خاطر دستاوردهاي خود بيشتر شناخته مي‌شوند. به مارك زاكربرگ (فيسبوك)، مت مولنوگ (وردپرس) و پيت كش‌مور (مشبل) فكر كنيد كه همه در اوايل بيست سالگي در فهرست كارآفرينان موفق جهان جاي گرفتند. اما سن بنيان‌گذار، فاكتور اصلي نيست كه موفقيت يا شكست را در راه اندازي كسب و كار خانگي تعيين مي‌كند. كارآفرينان مشهور و موفق با سن بالا نشان مي‌دهند كه موفقيت در كسب و كار ارتباط مستقيمي با سن بنيان‌گذار آن كسب و كار ندارد.
در حقيقت گفته مي‌شود كساني كه در سنين بالا كسب و كار خود را شروع مي‌كنند، شانس بهتري براي موفق شدن دارند. مطالعات نشان داده است چنانچه بالاتر از 55 سال سن داريد، احتمال موفقيت شما در كسب و كار ۲ برابر يك فرد زير 35 سال است. آيا متقاعد نشديد؟ در اينجا با 10 علت مختلف به شما نشان خواهيم داد كه چرا براي راه‌اندازي كسب و كار هيچ وقت دير نيست.
۱. تجربه زندگي داريد
بديهي‌ترين و غير قابل انكار‌ترين مزيت راه اندازي كسب و كار خانگي در سنين بالاتر آن است كه سال‌ها تجربه زندگي داريد تا از سرمايه‌گذاري جديدتان بهره بيشتري كسب كنيد. حالا ديگر با چم و خم كار آشنا هستيد و تجربيات زيادي در كسب و كار به دست آورده‌ايد. صبورتر هستيد و تمايل بيشتري براي حركت گام به گام داريد تا بهترين فرصت را براي موفقيت كسب و كارتان فراهم سازيد.
اگرچه شايد تجربه عملي در تمام جوانب فرآيند راه اندازي كسب و كار خانگي نداشته باشيد، ولي به احتمال زياد اهميت مواردي مانند داشتن طرح كسب و كار، ايجاد برنامه مالي يكپارچه و انجام تحقيقات بازار كامل را به خوبي درك مي‌كنيد. و مي‌دانيد براي حل مسائلي كه به تنهايي نمي‌توانيد انجام دهيد، بايد از چه كسي كمك بگيريد كه ما را به سمت دومين علت سوق مي‌دهد.
۲. افراد بيشتري را مي‌شناسيد
در اين برهه از زندگي، شما احتمالا شبكه گسترده‌اي از همتايان و همكاران را تشكيل داده‌ايد و چون كسب و كار براي رشد و توسعه به يك اجتماع نياز دارد، ارتباطات شما براي شروع ارزشمند خواهد بود. درباره متخصصاني فكر كنيد كه در زندگي خود با آنها ملاقات كرده‌ايد و مي‌توانيد از راهنمايي يا خدمات آنها براي كمك به راه اندازي كسب و كار خانگي خودتان استفاده كنيد؛ مانند حسابداران، بازاريابان، سرمايه‌داران خطرپذير، برنامه‌ريزان مالي، پيمانكاران، طراحان، نويسندگان و افرادي از اين قبيل. ايجاد يك چنين شبكه‌اي اغلب اوقات سال‌ها زمان مي‌برد، بنابراين سن، قطعا در اين شرايط يك دارايي به حساب مي‌آيد.
با داشتن تجربه در دنياي كسب و كار، شما اهميت ايجاد شبكه روابط را نيز درك مي‌كنيد و قادر خواهيد بود در مواقع لزوم براي پيشبرد پروژه‌ها از راهنمايي و تخصص افراد مختلف كمك بگيريد. اين كار اغلب مي‌تواند شبكه شما را ۲ يا حتي ۳ برابر توسعه دهد و منابع لازم براي راه‌اندازي كسب و كار خود را در اختيار خواهيد داشت.
۳. با نحوه تعيين و دستيابي به اهداف آشنا هستيد
تعيين اهداف يك بخش جدايي‌ناپذير از راه‌اندازي و اداره كردن كسب و كار بوده و در تمام طول چرخه عمر كسب و كار ضرورت مي‌يابد. در سال‌هاي جواني، ما هميشه قدرت تعيين هوشمندانه اهداف براي حركت از يك نقطه در زندگي به نقطه‌اي ديگر را درك نمي‌كنيم. به عنوان يك فرد مجرب، فرآيند تعيين اهداف و قدم‌هايي كه براي دستيابي به آن اهداف خواهيم برداشت، به مثابه ماهيت ثانويه ما پديد خواهد آمد. تجربه زندگي همچنين به شما كمك خواهد كرد واقع‌بينانه به قضيه بنگريد. بنابراين مي‌توانيد در يك مسير كارآمدتر، مقرون به صرفه‌تر و سازنده‌تر به حركت خود ادامه دهيد.
۴. ممكن است در نظر سرمايه‌گذاران برتري داشته باشيد
كارآفرينان جوان اغلب مورد پسند سرمايه‌گذاران واقع مي‌شوند، چرا كه به دست آوردن سهم بيشتري از مالكيت مي‌تواند براي آنها راحت‌تر باشد و كنترل بيشتري در كسب و كار خواهند داشت. اما مي‌توان استدلال كرد كه كارآفرينان مسن‌تر به خاطر تجربه خود فرصت‌هاي بهتري براي موفقيت كسب و كار فراهم مي‌آورند. بسياري از سرمايه‌دارن ريسك‌پذير براي راه اندازي كسب و كار خانگي به دنبال كارآفرينان مسن‌تر، با سابقه و مجرب هستند. بهترين سرمايه‌گذاران به دنبال فرصت هستند و با حمايت از كارآفرينان مسن‌تر و خردمندتر كه قبلا تجربه خطا و اشتباه داشته‌اند، مي‌توانند سرمايه‌گذاري‌هاي هوشمندانه‌تري انجام دهند.
۵. مي‌دانيد به چه چيزي اشتياق و علاقه داريد
بسياري از كارآفرينان جوان مي‌دانند كه مي‌خواهند نوعي كسب و كار را شروع كنند، اما آنها ممكن است ندانند كه دقيقا چگونه مي‌خواهند اين كار را انجام دهند. اين بدان خاطر است كه آنها زمان كافي براي توسعه اين ايده را نداشته‌اند: آنها واقعا به چه چيزي اشتياق و علاقه دارند؟ اشتياق و علاقه يكي از مؤثرترين عوامل انگيزشي براي راه اندازي كسب و كار خانگي است و اغلب يكي از قوي‌ترين شاخص‌هاي پيش‌بيني موفقيت يا عدم موفقيت يك ايده به حساب مي‌آيد. بدون اشتياق و علاقه به كار، به احتمال زياد ايده كسب و كار شما در برهه‌اي از زمان به شكست منجر خواهد شد.
۶. دانشي داريد كه در اقتصاد امروزي ارزشمند است
در سال‌هاي اخير، تغيير اقتصادي از اقتصاد صنعتي به اقتصاد دانش‌بنيان وجود داشته است كه يعني اكثر ما مي‌توانيم بعد از سن بازنشستگي مرسوم نيز به كار كردن ادامه دهيم. در حقيقت، سن ما را به عنوان افراد حرفه‌اي ارزشمندتر مي‌سازد، چون اغلب بدان معناست كه مهارت‌ها و دانش بيشتري با خود همراه داريم. همين موضوع در خصوص كارآفرينان نيز صدق مي‌كند. اين تغيير اقتصادي از كارآفرينان مسن‌تر كه بعدها تصميم مي‌گيرند در زندگي حركتي انجام دهند، حمايت خواهد كرد، زيرا مي‌توانيد تجربيات خود را به يك متاع به شدت پرتقاضا تبديل كنيد.
۷. از امنيت مالي برخوردار هستيد
شروع كسب و كار خانگي زماني كه جوان هستيد يعني احتمالا با هزينه مالكيت كسب و كار به همراه ساير مخارج زندگي كه بسياري از ما با آن مواجه هستم دست و پنجه نرم مي‌كنيد: اجاره‌‌بها، مخارج فرزندان (مراقبت از كودكان، هزينه‌هاي تحصيلي، ورزشي، تفريح و سرگرمي)، بهداشت و سلامت، بيمه، مخارج خودرو، پس‌انداز كردن براي دوران سالمندي و غيره. در حالي كه هزينه‌ها هرگز به معناي واقعي تمام نمي‌شوند، اما هر چه سن بالاتر مي‌رود به احتمال بيشتري مي‌توانيد هزينه‌هاي خود را كاهش دهيد. به اين ترتيب مي‌توانيد سرمايه‌گذاري بيشتري براي كسب و كار خودتان انجام دهيد. به علاوه، داشتن مسئوليت‌هاي مالي كمتر ريسك شروع يك كسب و كار را كاهش مي‌دهد، چون به لحاظ تئوري چنانچه شكست بخوريد، سرمايه كمتري براي از دست دادن خواهيد داشت.
۸. گزينه‌هاي استارتاپ زيادي پيش رو داريد
زماني كه جوان هستيد، تجربه، شبكه روابط و سرمايه محدودي داريد، بنابراين گزينه‌هاي استارتاپ شما نيز اغلب محدود هستند. معمولا يك استارتاپ بوت‌استرپ تنها راهي است كه مي‌توانيد انتخاب كنيد، مگر اينكه بتوانيد حامي مالي زيركي براي خودتان دست و پا كنيد. با داشتن امنيت مالي و تبديل شدن به يك فرد حرفه‌اي مجرب، گزينه‌هاي بيشتري در مسير كارآفريني پيش رو خواهيد داشت. بنابراين مي‌توانيد يك كسب و كار جديد را از صفر شروع كنيد، اما اين تنها گزينه موجود روي ميز نيست. شما مي‌توانيد از قدرت يك برند سابقا موجود، استفاده كرده و آن را به ميراث خود تبديل كنيد. همچنين مي‌توانيد با كارآفرينان ديگر به طور مشترك كار كنيد يا مي‌توانيد خودتان به يك سرمايه‌گذار تبديل شويد و به ايده‌هاي كسب و كار ديگران جامه عمل بپوشانيد.
۹. قبلا شكست را تجربه كرده‌ايد
شكست بخشي از زندگي است و با بالا رفتن سن ممكن است شكست‌هاي بيشتري را تجربه كنيم. مهم نيست كه 2 بار تا به حال شكست خورده باشيد يا 22 بار، آنها به دو دليل مزيت بزرگي براي شما به حساب مي‌آيند. نخست، ارزشمندترين بخش هر شكست درس‌هايي است كه آموخته‌ايد. هر تجربه شكست اهميت آماده بودن، سخت كار كردن و چرايي نياز داشتن به يك طرح اقتضايي را به شما ياد مي‌دهد. دوم اينكه ترس شما از شكست، احتمالا حالا ديگر كم‌رنگ‌تر از گذشته شده است. چون ترس از شكست مي‌تواند به ناتواني براي تصميم‌گيري، كاهش اعتماد به نفس و بي‌فعاليتي منجر شود، كاهش ترس از شكست مي‌تواند دليل محكمي باشد كه چرا كارآفرينان مسن‌تر شروع راحت‌تري دارند.
۱۰. اعتماد به نفس بيشتري داريد
آيا شما تمام اين شكست‌هايي كه صحبت كرديم را مي‌شناسيد؟ علاوه بر درس‌هاي ارزشمندي كه مي‌آموزيد، اين شكست‌ها يك مزيت بزرگ ديگر نيز براي شما دارند. آنها اعتماد به نفس شما را افزايش مي‌دهند و انگيزه پيدا مي‌كنيد كه بيشتر تلاش كنيد. بسياري از كارآفرينان جوان ذاتا اعتماد به نفس بالايي دارند، اما قسمت عمده آن از خوش‌بيني نشأت مي‌گيرد كه راجع به موفقيت ايده كسب و كار خود دارند. خوش‌بيني قطعا براي راه‌اندازي يك كسب و كار لازم است، اما زماني كه اين خوش‌بيني با اعتماد به نفس حاصل از تجربيات موفق گذشته همراه شود، شكست‌ناپذير است.
به عنوان يك فرد حرفه‌اي و مجرب قطعا تجربه هم شكست و هم موفقيت را داشته‌ايد و اعتماد به نفس قوي پيدا كرده‌ايد كه به شما اجازه مي‌دهد تا با چالش‌هاي راه اندازي كسب و كار خانگي مقابله كنيد. پس چنانچه سن‌تان در حال بالا رفتن است و احساس مي‌كنيد كه رفته رفته شانسي براي موفقيت در كارآفريني نخواهيد داشت، دوباره فكر كنيد! شايد اكنون بهترين زمان براي شروع يك كسب و كار خانگي كوچك باشد.